Suwerenność państw ograniczona na rzecz WHO? Trwają prace nad Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi

Adobe Stock

· W WHO trwają prace nad zmianą Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, będących najważniejszym instrumentem Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w skali globalnej.

· W trakcie prac państwa zgłosiły dużą liczbę poprawek, zmieniających treść i zasady działania Przepisów.

· Zgłoszone poprawki zmierzają m.in. w kierunku poszerzenia kompetencji WHO, kosztem uprawnień państw-stron.

· Część propozycji ma na celu przeciwdziałanie „dezinformacji” na temat wydarzeń związanych z rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych.

· Jedna z proponowanych poprawek zakłada też wprowadzenie obowiązku udostępniania przez państwa-strony materiałów i próbek mikrobiologicznych oraz genetycznych na żądanie WHO.

· Instytut Ordo Iuris przygotował analizę na ten temat.

PRZECZYTAJ ANALIZĘ - LINK

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne to regulacje wydawane na podstawie art. 19 i art. 21 Konstytucji WHO. Przyznają one Światowemu Zgromadzeniu Zdrowia (World Health Assembly) - najwyższemu organowi tej Organizacji - prawo do przyjmowania prawnie wiążących konwencji i regulacji, we wszelkich sprawach wchodzących w zakres kompetencji WHO. W obecnie obowiązującej wersji zostały przyjęte w 2005 roku.

Celem tej regulacji jest zapobieganie i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, stanowiących zagrożenie na skalę międzynarodową, jak również wspólne wzmocnienie szeroko rozumianego globalnego systemu ochrony zdrowia. Realizacja celów Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych powinna odbywać się w sposób, niepowodujący niepotrzebnych zakłóceń w międzynarodowym transporcie oraz handlu. Jest to jednocześnie jedyny akt zawierający międzynarodowe normy prawne, które upoważniają WHO do działania i nadzoru w kwestii chorób zakaźnych w tak szerokim zakresie oraz w globalnej skali. Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne mają wiążący charakter w stosunku do 196 państw, w tym wobec wszystkich państw WHO, a więc i Polski.

Obecne prace nad zmianami są efektem niedoskonałości Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, które uwidoczniły się w związku z działaniami mającymi na celu zwalczanie rozprzestrzeniania się wirusa COVID-19 w okresie pandemii z 2020 roku. Proces zmian zapoczątkowany w 2022 roku ma na celu przyjęcie nowej wersji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych na 77. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia w maju 2024 roku.

W trakcie prac 16 państw członkowskich, także w imieniu różnych organizacji międzynarodowych, zaproponowało ponad 300 poprawek, odnoszących się do 33 z 66 artykułów Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.

Zaproponowane poprawki koncentrują się na zwiększeniu uprawnień WHO, w tym także jej Dyrektora Generalnego oraz nałożeniu dodatkowych obowiązków na państwa-strony, często kosztem ich suwerenności. Zgłoszone zmiany obejmują m. in. propozycje, które mogą czynić wydawane przez WHO rekomendacje wiążącymi (art. 1)  czy postulują wprowadzenie na grunt omawianej regulacji koncepcji wspólnej, lecz zróżnicowanej odpowiedzialności, która polega na szeroko rozumianym wspieraniu państw rozwijających się - głównie biedniejszych krajów Afryki i Azji, przez państwa rozwinięte (wprost w art. 3 ust. 1, 2bis i 5, oraz pośrednio w art. 5 ust. 1 i 3, czy art. 13 ust. 1).  Z kolei inna z propozycji wprowadzałaby obowiązek udostępniania przez państwa-strony materiałów i próbek mikrobiologicznych oraz genetycznych na żądanie WHO (art. 6 ust 2).

Istotne zmiany mają dotyczyć również przyjęcia nowych przepisów o Stanie Zagrożenia Zdrowia Publicznego o Znaczeniu Międzynarodowym. Stan ten oznacza zdarzenie nadzwyczajne, stanowiące zagrożenie w związku z międzynarodowym rozprzestrzenianiem się chorób, potencjalnie wymagające skoordynowanej międzynarodowej reakcji. Zgodnie ze zgłoszonymi poprawkami, w nowej wersji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych zniesiony zostałby obowiązek uzyskania konsensusu z państwem-stroną, na którego terytorium wystąpiło zdarzenie, w przedmiocie wprowadzenia takiego Stanu (art. 12 ust. 3). Jest bardzo daleko idącym rozwiązaniem, mocno ingerującym w suwerenność państw i mogącym wywołać negatywne konsekwencje gospodarcze, związane z utrudnieniami w handlu czy ruchu osób.

Istotna jest również propozycja wprowadzenia mechanizmu przydziału produktów zdrowotnych, w sytuacji ich niedoboru. W takim przypadku Dyrektor Generalny WHO miałby prawo wydawać rekomendacje w omawianej materii (art. 13A). Szczególne znaczenie mogą mieć też propozycje zmian do art. 44, na mocy których państwa-strony powinny współpracować i wspierać się wzajemnie m.in. w przeciwdziałaniu rozpowszechniania fałszywych i nierzetelnych informacji na temat wydarzeń związanych ze zdrowiem publicznym, środkami prewencyjnymi, i działaniami antypandemicznymi w mediach, sieciach społecznościowych i innych sposobach rozpowszechniania informacji.

Pojawiają się także propozycje dotyczące ochrony praw człowieka, w tym m. in. poprawka do art. 2 ust 1, stanowiąca o potrzebie unikania niepotrzebnych ingerencji odnośnie do środków do życia, praw człowieka oraz sprawiedliwego dostępu do opieki zdrowotnej, technologii zdrowotnej i know-how. Postulat ten można odczytywać w kontekście ograniczeń i restrykcji, wprowadzonych w związku z wybuchem pandemii COVID-19.

„Proces zmian Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych to bardzo skomplikowana procedura, a same zmiany będą miały daleko idący wpływ na wiele społecznych i gospodarczych aspektów funkcjonowania państw-stron WHO, w tym również Polski. Nasz Instytut na bieżąco śledzi prace nad tą regulacją, czego owocem jest obszerny komentarz, który ukaże się w ciągu najbliższych dni” - zaznacza Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.